شکاف لب و کام؛ هرآنچه باید بدانید

شکاف لب و کام یکی از شایع‌ترین ناهنجاری‌های مادرزادی در ناحیه دهان و صورت است که در اوایل بارداری و هنگام رشد جنین شکل می‌گیرد. این مشکل زمانی ایجاد می‌شود که بافت‌های لب یا سقف دهان به اندازه کافی رشد نکنند یا به درستی به هم متصل نشوند. در نتیجه، شکافی در لب بالایی یا سقف دهان دیده می‌شود که شدت و شکل آن در هر کودک می‌تواند متفاوت باشد. آشنایی با این عارضه، علت‌ها، روش‌های تشخیص و درمان آن به والدین کمک می‌کند تا با اطمینان بیشتری مسیر درمان فرزندشان را پیگیری کنند.

شکاف کام و لب چیست؟

شکاف کام و لب یک ناهنجاری مادرزادی است که در آن شکل لب و دهان کودک به طور صحیح شکل نگرفته است. شکاف لب و کام با هم رخ می دهد اما ممکن است هر یک نیز به تنهایی اتفاق افتد. ساختار لب بین هفته‌های چهارم و هفتم حاملگی تشکیل می شود. در واقع رشد سلول‌ها و بافت و اتصال آنها به هم ساختار نهایی اندام را تشکیل می دهند. حال اگر بافت‌های تشکیل دهنده لب در این زمان به هم متصل نشوند، کاف لب ایجاد می گردد که منجر به باز ماندن لب بالایی می‌شود. دهانه لب می تواند شکاف کوچکی داشته باشد یا می تواند شکاف بزرگی باشد که از طریق لب وارد بینی می شود. شکاف لب می‌تواند در یک یا دو طرف لب یا در وسط لب باشد که بسیار نادر رخ می دهد.

کودکان دارای شکاف لب نیز می‌توانند شکاف کام داشته باشند. سقف دهان یا کام نیز در هفته های ۶ تا ۹ حاملگی ایجاد می شود. در شکاف کام نیز اگر سلول ها یا بافت هایی که تشکیل دهنده کام هستند به یکدیگر متصل نشوند، شکاف کام رخ می دهد که در آن بخش از کام باز است. کودکانی که دارای شکاف کام و لب می‌باشند دارای مشکلاتی در تغذیه و یا صحبت کردن هستند. احتمال ابتلا به عفونت گوش و بینی نیز در این کودکان افزایش می یابد. از هر هزار تولد در ایران یکی از آنها مبتلا به شکاف کام یا لب می باشد.

انواع شکاف لب

انواع شکاف لب و کام شامل دو دسته اصلی هستند، شکاف لب و شکاف کام. شکاف لب به صورت یک بریدگی باریک روی پوست لب بالایی دیده می‌شود و می‌تواند در یک یا هر دو سمت لب ایجاد شود. این شکاف گاهی تا پایه بینی و استخوان‌های فک فوقانی یا لثه بالا نیز امتداد پیدا می‌کند و شدت آن در افراد مختلف متفاوت است.

انواع شکاف کام نیز در سقف دهان رخ می‌دهد و شامل سخت کام، بخش جلویی استخوانی سقف دهان، و نرم کام، بخش عقبی و نرم سقف دهان، می‌شود. شکاف لب و کام ممکن است به صورت جداگانه یا همزمان ظاهر شوند یعنی فرد ممکن است فقط شکاف لب داشته باشد بدون شکاف کام، یا تنها شکاف کام دیده شود. در برخی موارد نیز هر دو شکاف با هم وجود دارند و شدت آن‌ها بسته به شرایط کودک متفاوت است.

چه افرادی دچار شکاف لب و کام می شوند؟

شکاف لب، همراه یا بدون شکاف کام، هر سال در حدود ۷۰۰ نوزاد مشاهده می‌شود و این ناهنجاری یکی از شایع‌ترین مشکلات مادرزادی دهان و صورت به شمار می‌رود. تحقیقات نشان می‌دهد پسران دو برابر دختران در معرض شکاف لب قرار دارند، در حالی که شکاف کام در دختران شیوع بیشتری دارد.

عوامل متعددی می‌توانند احتمال بروز شکاف لب و کام را افزایش دهند. ژنتیک نقش مهمی در این موضوع دارد و کودکانی که والدین یا نزدیکان‌شان سابقه شکاف لب یا کام داشته باشند، احتمال بیشتری دارد به این مشکل مبتلا شوند. علاوه بر ژنتیک، عوامل محیطی مانند مصرف برخی داروها در دوران بارداری، کمبود ویتامین‌ها به ویژه فولات، سیگار و الکل نیز می‌توانند ریسک بروز شکاف لب و کام را افزایش دهند.

همچنین برخی شرایط پزشکی مادر، مانند دیابت یا چاقی شدید قبل از بارداری، با افزایش احتمال بروز این ناهنجاری مرتبط هستند. به همین دلیل مشاوره پزشکی قبل از بارداری، تغذیه مناسب و مراقبت‌های دوران بارداری می‌تواند در کاهش خطر ابتلای نوزاد به شکاف لب و کام موثر باشد.

علت بروز شکاف لب و کام چیست؟

در بیشتر موارد، علت اصلی بروز شکاف لب و کام مشخص نیست و راهی برای پیشگیری از بروز این شرایط وجود ندارد. بیشتر پزشکان معتقدند ترکیبی از عوامل ژنتیکی و میحطی در بروز شکاف ها دخیل هستند. به خصوص اگر والدین مبتلا به شکاف لب و کام باشند، احتمال بروز در نوزاد بیشتر خواهد بود و افرادی که دارای ژن های خاصی هستند این بیماری را بروز می دهند. همچنین گفته شده که تاثیر این ژن ها در اثر ترکیب با عوامل محیطی نیز می تواند منجر به بروز شکاف کام و لب شود. عوامل محیطی شامل محیط زندگی نادر، استنشاق مواد خاص، مصرف داروها، نوشیدنی الکلی و… می باشند.

زنانی که در دوران حاملگی خود سیگار می کشند بیشتر از زنان دیگر احتمال به دنیا آوردن کودکان دارای شکاف لب و کام را دارند. از دیگر عوامل موثر در ایجاد این ناهنجاری، داشتن دیابت زن باردار است. زنانی که قبل از بارداری دارای دیابت باشد خطر بیشتری برای تولد فرزند دارای شکاف لب یا کام دارند. استفاده خودسرانه داروهایی خاص مخصوصا در سه ماهه اول بارداری، احتمال داشتن نوزادی با شکاف لب و کام را افزایش می دهد.

داروهای مصرفی مادر در دوران بارداری می تواند از دیگر دلایل موثر باشد. داروهایی مانند داروهای درمان صرع، داروهای درمان جوش و آکنه، داروهایی که در درمان سرطان، آرتریت و یا پسوریازیس مورد استفاده قرار می گیرند. شکاف لب و کام هم چنین می تواند نتیجه تماس با ویروس ها و یا مواد شیمیایی در دوران رشد جنین در رحم مادر باشد.

شکاف لب و کام چگونه تشخیص داده می شود؟

تشخیص شکاف لب و کام اغلب به دلیل تغییرات فیزیکی قابل مشاهده، نسبتا ساده است. شکاف لب به صورت بریدگی یا فاصله در لب بالایی دیده می‌شود و شکاف کام نیز در سقف دهان قابل شناسایی است. با این حال، شدت و نوع شکاف می‌تواند بر زمان تشخیص تاثیر بگذارد و در برخی موارد، شکاف کام به تنهایی ممکن است تا ماه‌ها یا سال‌ها بعد از تولد تشخیص داده نشود.

سونوگرافی یکی از ابزارهای موثر برای تشخیص قبل از تولد است و می‌تواند وجود شکاف لب را در دوران جنینی نشان دهد. اگر شکاف پیش از تولد شناسایی نشود، معاینه دقیق دهان، لب و کام نوزاد بلافاصله پس از تولد، راهکار اصلی برای تشخیص محسوب می‌شود. پزشکان علاوه بر معاینه فیزیکی، در صورت لزوم از تست‌های تشخیصی تکمیلی نیز استفاده می‌کنند تا سایر ناهنجاری‌های همراه یا عوارض احتمالی تشخیص داده شود.

تشخیص شکاف لب و کام نه تنها به نوع و محل شکاف بستگی دارد، بلکه شدت آن نیز در انتخاب زمان مناسب درمان و ترمیم نقش دارد. به عنوان مثال، شکاف‌های کوچک لب ممکن است بلافاصله پس از تولد قابل مشاهده باشند و ترمیم سریع انجام شود، در حالی که برخی شکاف‌های کام ممکن است تا سنین بالاتر تشخیص داده شوند و برنامه درمانی متفاوتی نیاز داشته باشند.

تشخیص زودهنگام این ناهنجاری اهمیت زیادی دارد، زیرا هر چه کودک سریع‌تر تحت ارزیابی و مراقبت قرار گیرد، روند درمان و ترمیم بهتر و با نتایج موفق‌تری انجام خواهد شد. همچنین تشخیص به موقع امکان برنامه‌ریزی برای جراحی‌ها و اقدامات درمانی تکمیلی مانند گفتار درمانی و مراقبت‌های دندانی را فراهم می‌کند.

بیشتر بخوانید: جراحی بینی طبیعی

مشکلات مرتبط با شکاف لب و کام

شکاف لب و کام می‌تواند علاوه بر ظاهر دهان و صورت، مشکلات متعددی در تغذیه، گفتار و سلامت عمومی نوزاد ایجاد کند. آشنایی با این مشکلات به والدین کمک می‌کند اقدامات درمانی و مراقبتی لازم را به موقع انجام دهند که به شرح زیر است:

• مشکلات خوردن. با وجود شکاف در لب و یا کام، مواد غذایی و مایعات از راه بینی به پشت دهان راه پیدا می کنند. خوشبختانه، شیشه شیر و یا سینه مادر به گونه ای طراحی شده اند که از سرازیر شدن مایعات به معده جلوگیری می کنند.
• عفونت گوش یا کاهش شنوایی. کودکان مبتلا به شکاف کام بیشتر در معرض عفونت های گوش قرار دارند، چرا که احتمال تجمع مایع در گوش میانی بیشتر است. جهت پیشگیری از بروز چنین عارضه ای، لوله ای داخل پرده گوش قرار می گیرد تا مایعات جمع آموری شوند. وضعیت شنوایی کودک نیز سالی یک بار باید بررسی شود.
•  مشکلات گفتاری. کودکان مبتلا به شکاف لب و کام می توانند درگیر مشکلات گفتاری شوند.
• مشکلات مربوط به دندان ها. کودکانی که به شکاف لب و کام مبتلا می شوند، بیشتر در معرض پوسیدگی دندان و یا از دست دادن دندان‌ها خواهند بود.

آمادگی برای عمل و مراحل جراحی

جراحی شکاف لب و کام در اکثر کودکان نتایجشان رضایت بخش بوده و بعد از عمل زندگی طبیعی و نرمالی دارند. آمادگی برای عمل می تواند در بهبود نتایج موثر باشد. در نتیجه سن مناسب کودک در بهتر شدن نتیجه مهم است. جراحی شکاف کام یا لب در واقع علاوه بر عمل زیبایی یک عمل ترمیمی نیز می باشد که باید نقص ساختاری اندام را نیز برطرف کند.

برای انجام عمل کودک تحت بیهوشی عمومی قرار می گیرد. سپس جراح پلاستیک با توجه به شکاف برش‌هایی را در سقف دهان و لب ایجاد می کند تا بتواند بافت‌های مجاور را بهم متصل کرده و شکاف را از بین ببرد. این کار با زدن بخیه انجام می شود. در واقع جراح با ایجاد برش و بخیه به بازسازی مجدد بافت‌های لب و کام می پردازد تا شکل آنها را طبیعی کند.

چه درمانی برای شکاف لب و کام در نظر گرفته می شود؟

سن کودک، داشتن سایر اختلالات و … می تواند در روش های درمانی تاثیر گذار باشد. با این حال راه حل اصلی درمان این عارضه، جراحی است. جراحی ترمیمی می تواند تا حد زیادی شکاف های موجود در لب و کام را از بین ببرد و بهبود بخشد. سوالی که ممکن است پیش آید این است که کودک من چه موقع باید تحت جراحی قرار گیرد؟ هر چه سن کودک کمتر باشد این عمل ترمیمی راحت تر و نتیجه بخش تر است. بنابراین پزشکان توصیه می کنند که جراحی ترمیمی در چند ماه اول زندگی کودک و تا ۱۲ ماهگی انجام شود.

گاهی بسته به شرایط جراحی تا ۱۸ ماهگی نیز می تواند همچنان نتیجه بخش باشد. هر چه سن کودک افزایش یابد اقدامات بیشتری نیاز است تا نتیجه رضایت بخش باشد و پیچیدگی ها نیز افزایش می یابد. جراحی ترمیمی شکاف لب و کام علاوه بر بهبود شکل ظاهری کودک، باعث بهبود تنفس، بلع، شنوایی و سایر مشکلات موجود شود. گاهی بعد از جراحی نیاز به درمان کمکی مانند ارتودنسی یا گفتار درمانی نیز وجود دارد تا شرایط کودک طبیعی تر شود.

شکاف لب با توجه به میزان ترمیم، به جراحی نیاز پیدا می کند، که اولین جراحی در سه ماهگی انجام خواهد شد. ترمیم شکاف کام به چند جراحی نیاز دارد. اولین جراحی بین شش ماهگی و دوازده ماهگی و با هدف بهبود عملکرد کام، کاهش تجمع مایع در گوش میانی و کمک به رشد بهتر دندان ها و استخوان‌های صورت انجام می شود.

بعد از رشد دندان‌های دائمی، استفاده از بریس به منظور صاف نگه داشته شدن دندان‌ها نیاز می باشد. نیاز است جراحی های بیشتری برای زیبایی بیشتر لب، بینی و هم چنین بسته شدن شکاف میان دهان و بینی، کمک به تنفس و حفظ آرایش فک انجام شود. مراقبت از دندان‌ها نیز همانند حالت طبیعی خواهد بود.

مراقبت های بعد از جراحی

مراقبت بعد از جراحی ترمیمی شکاف لب و کام نقش بسیار مهمی در موفقیت درمان دارد و تنها انجام عمل جراحی به معنای بهبودی کامل نیست. پس از جراحی، کودکان ممکن است در صحبت کردن با چالش‌هایی مواجه شوند که نیاز به پیگیری گفتاردرمانی دارند تا مهارت‌های گفتاری به‌ طور کامل توسعه یابد.

مراقبت‌های دندانی نیز پس از عمل اهمیت زیادی دارند، زیرا ترتیب و رشد دندان‌ها ممکن است تحت تاثیر قرار گیرد. مراجعه منظم به دندانپزشک برای بررسی و کنترل وضعیت دهان و دندان پس از عمل ضروری است. همچنین، نظارت مداوم پزشک و تیم درمانی به شناسایی و درمان به موقع هرگونه مشکل احتمالی کمک می‌کند و اطمینان حاصل می‌کند که اصلاح شکاف لب و کام نه تنها از نظر ظاهر، بلکه از نظر عملکرد گفتار و سلامت دهان و دندان نیز موفقیت‌آمیز باشد.

بیشتر بخوانید: جراحی بازسازی گوش

هزینه جراحی شکاف لب و کام

هزینه جراحی شکاف لب و کام بستگی به نوع و شدت شکاف دارد شکاف‌های پیچیده‌تر و دوطرفه هزینه بالاتری دارند. عوامل دیگری مانند مهارت جراح، امکانات بیمارستان و نیاز به مراقبت‌های پس از عمل نیز بر هزینه تاثیر می‌گذارند و بررسی پوشش بیمه می‌تواند به کاهش آن کمک کند.

نتیجه گیری

شکاف لب و کام یکی از شایع‌ترین ناهنجاری‌های مادرزادی دهان و صورت است که می‌تواند علاوه بر ظاهر، مشکلاتی در تغذیه، گفتار و سلامت دهان ایجاد کند. تشخیص به موقع، جراحی ترمیمی و مراقبت‌های بعد از عمل نقش مهمی در اصلاح این ناهنجاری دارند و همراه با پیگیری‌های گفتاردرمانی و دندانی، نتیجه درمان را بهبود می‌بخشند. آگاهی والدین از علل، انواع و روش‌های درمان شکاف لب و کام، کلید حمایت به موقع و ایجاد شرایط بهتر برای رشد و سلامت کودک است.

سوالات متداول

:Source

https://www.webmd.com/oral-health/cleft-lip-cleft-palate#1